Artikels

Boek : “De tocht van de heldin”

Over zelfonderzoek en je leven op het goede spoor krijgen.
Dit boek geeft een getuigenis, een ervaringsgerichte visie op hulpverlening en vele aanzetten tot zelfonderzoek. Het wil duidelijk maken dat hulpverlening veel meer is dan “praten over”. Het beklemtoont het voordeel van een integratieve benadering en het belang van het lichaam bij het begeleiden van mensen op hun tocht naar meer welzijn en geluk.
Je kan het boek bestellen door een mail te sturen naar gerd@cambiarte.be.
Voor de prijs van € 22 krijg je het thuis geleverd, afhalen kost je € 15.

Veranderen

“Cambiarte” staat voor “jezelf veranderen” maar ook voor “Veranderen als kunst” of levenskunst

We worden geboren met talenten en met een potentieel aan mogelijkheden. De omgeving waarin we opgroeien heeft een grote invloed op hoe we in het leven staan. Elk op onze eigen unieke manier reageren we op impulsen uit de omgeving. Sommigen onder ons hadden een moeilijke jeugd of moeilijke periodes. We ontwikkelden overlevingsmechanismen, manieren van handelen die ons ooit heel goed van dienst waren. Op een bepaald moment in ons leven wordt dit patroon of deze manier van reageren een last. Het kan zijn dat we perfectionistisch zijn, of overbezorgd of dat we onszelf helemaal wegcijferen of …
Vooral afkeuring kan zich vastzetten in onze gedachten en in ons lichaam. Lichamelijk zet zich spanning vast.
Deze patronen kunnen we leren kennen,er bewust van worden en dan kiezen of we zo verder willen of we willen veranderen. Aan ons de keuze !
De vraag stelt zich: welke aspecten in mij staan me in de weg om voluit te gaan leven. Of anders wie ben ik nu en wie wil ik zijn of worden ?
Veranderen betekent de hinderpalen opruimen die ons beletten onze verlangens te verwezenlijken, te zijn wie we bedoeld waren te zijn. Concreet verschillen deze hinderpalen enorm van persoon tot persoon. Een aantal voorbeelden: we willen minder opvliegend zijn, minder afhankelijk, minder jaloers, niet meer tot elke prijs anderen willen behagen, minder gespannen of zwaarmoedig zijn, niet meer zo verlegen, niet zo snel ongerust, minder angstig, zelfzekerder, ….
Veranderen betekent afscheid nemen van gedragingen waar we aan gehecht zijn geraakt. Hier is moed, geduld en durf maar ook inzicht, creativiteit en authenticiteit voor nodig.
Veranderen betekent het gevoel van angst veranderen in moed, een gevoel van jaloezie en afgunst veranderen in zelfwaardering, eenzaamheid in verbondenheid met jezelf.
Worden wie je bedoeld was te zijn is het positieve in jezelf naar boven halen. Geloof in jezelf, hoop en ook liefde voor jezelf geeft je nieuwe inzichten, laat je ongekende bronnen en talenten aanboren, geeft je vertrouwen.
Er zijn verschillende wegen die je kan bewandelen. Focussen, Voice Dialogue of op een kunstzinnige manier jezelf onderzoeken zijn mogelijkheden. ‘Ken jezelf’ zei Aristoteles al. Al deze methoden zijn gericht op jezelf beter leren kennen. Het gaat om het proces van verandering, dat nooit eindigt. Geen makkelijk proces. Ontdekken van je blinde vlekken en je ongekende talenten, geeft je meer keuzes om je eigen leven te leven.
In mijn praktijk gebruik ik naast de Focussende houding (open, zonder oordeel luisteren), ook Voice Dialogue, lichaamsgerichte technieken en speels of kunstzinnig coachen.
Om te veranderen is moed en inspanning nodig. Dat is een keuze die we zelf kunnen maken.

Kom naar de rand, zei hij
Nee, dat durven we niet.
Kom naar de rand, zei hij.
Ze kwamen, hij gaf hen een duw …. en ze vlogen.
(G. Appollinaire)

Meer lezen?


  • Ferrucci, P. (1981) Heel je leven, een nieuwe oriëntatie door de psychosynthese P. Ferrucci, De Toorts, Haarlem.
  • Hoefsloot, R.F. (2007) Kunstzinnig Dynamisch Coachen, Schors, Amsterdam.
  • Orloff, J.(2009) Emotionele vrijheid. Je bent geen speelbal van je emoties. Servire, Utrecht/Antwerpen
  • Patel, M. en R. Goswami.(1996) Dansend tussen vreugde en verdriet, Ankh-Hermes bv, Deventer
  • Stone, H. en S. Stone, (2006) Thuiskomen in jezelf. Voice Dialoque handboek. De zaak, Groningen

Focusing

Ik deel heel graag mijn inzichten rond ‘Focusing’ omdat het mij persoonlijk én mijn werk grondig heeft veranderd.
Focusing is naast een methode ook een grondhouding die me helpt om open en zonder oordeel te luisteren naar mezelf en naar de mensen in mijn omgeving.

Focusing wordt in partnerschap aangeleerd. Om de beurt focus je of luister je naar de ander.
In de jaren ’80 ontdekte Gendlin deze manier van naar binnen kijken bij de ‘succesvolle’ cliënten, diegenen die snel vorderden in hun proces. Hij heeft er zijn theorie en methodiek rond ontwikkeld. Hij noemde dit “Focusing”.
In het focusingproces ga je eerst en vooral pauze nemen. Dan pas kan je je aandacht richten op je lichaam. Je leert om met je aandacht naar een vaag, onbepaald gevoel in je lichaam te gaan, waar je nog geen woorden voor hebt en dat gaat over ‘iets’ in je leven. Je communiceert met de wijsheid van je lichaam vooraleer je hoofd er weet van heeft. Je komt in het gebied op de rand van het bewuste en het onbewuste.
Focusing is iets natuurlijks. Sommigen mensen doen dit uit zichzelf. Veel zelfonderzoek en therapeutische methoden maken sowieso gebruik van Focusing. Voor velen van ons is het echter moeilijk om stil te staan, te pauzeren en uit ons hoofd te gaan. Daar hebben we in de training stappen voor ontwikkeld.

De reden waarom Focusing of stilstaan bij wat je in lichaam voelt zo belangrijk is, wordt helder uitgelegd in het boek van Bessel van der kolk, “Traumasporen”. Ik vertel het in een notedop.

Ons lichaam is een opslagplaats van ervaringen, herinneringen, gewaarwordingen, emoties en gevoelens. We kunnen deze bron van informatie negeren of we kunnen er toegang toe krijgen. Dit vasthouden gebeurt omdat er in ons brein drie delen zijn, die als alles goed loopt, goed samenwerken. Echter we lopen dikwijls onszelf voorbij met een verstoorde energiehuishouding met als gevolg. Onze emotionele hersenen (reptielenbrein en zoogdierenbrein hebben overlevingspatronen en strategieën opgebouwd, waar we nu vast in lopen. Onze emotionele hersenen doen ons vluchten, vechten of bevriezen. Negatieve gedachten spoken in ons hoofd, we ‘moeten’ alsmaar meer. Er is geen goede connectie meer tussen de drie delen van ons brein. Deze disconnectie die er ontstaat in ons brein kan maar opgelost worden wanneer we via ons lichaam werken en de verbindingen herstellen. Letterlijk luisteren naar wat ons lichaam ons te vertellen heeft. Alle lichamelijke therapieën zijn op dit principe gebaseerd.

Van der kolk spreekt ook over twee systemen van zelfbewustzijn. Een die we in de tijd bijhouden, die onze ervaringen verbindt en het tot een samenhangend verhaal maakt én dat geworteld is in taal. Het andere systeem is zelfbewustzijn in het huidige moment, dat gebaseerd is op fysieke gewaarwordingen. Wanneer we ons veilig voelen en rustig zijn, kunnen we ook die ervaring die we diep vanbinnen voelen verwoorden. Wanneer we via dit systeem toegang krijgen, kunnen we thuis komen bij onszelf, dingen een plaats geven, emoties reguleren, …

Gendlin heeft een zijn methode van Focusing onderverdeeld in een aantal stappen :
1. Ruimte maken: je vrij maken van dingen die in de weg zitten : gedachten, to do’s, leren tijd en ruimte te maken voor dit proces en Ruimte innemen: je eigen aanwezigheid beseffen, jezelf gegrond/geaard voelen;
2. de aandacht naar binnen richten en een Felt sense uitnodigen, een lichamelijk gevoel dat wanneer je er aandacht aan besteed, iets met je doet, iets te zeggen heeft of iets verandert;
3. een handvat zoeken of kijken of er een symbool, woorden of beelden zijn die overeenkomen met dat gevoel vanbinnen;
4. resoneren: deze woorden toetsen door ze gespiegeld te krijgen en kijken of ze wel echt overeenkomen met het ervaren gevoel;
5. vragen stellen of erbij zijn, verdiepen; een gevoelde betekenis ontvouwt zich meestal doorheen 4 aspecten: het lijfelijk gevoel, een emotie, een beeld, een verhaal of link met een situatie uit het leven;
6. Verwelkomen of ontvangen is jezelf bedanken voor de geboden inzichten waarbij er zelfacceptatie en zelfbeheer ontwikkeld.

De visie hierachter is dat de mens een zelfhelend vermogen heeft.
In de basiscursus krijgt het “reflecterend luisteren” de meeste aandacht. De begeleider leert om een luisterende, niet oordelende houding aan te nemen. Deze houding heeft ook de focusser nodig voor zijn proces. Door open en vriendelijk naar deze lichamelijke gevoelens te luisteren, kan je ontdekken dat er zich binnen jou iets afspeelt. Dikwijls is dit vaag lichamelijk gevoelde iets (felt sense) nog niet in woorden te vatten. Wanneer je een vriendelijke aandacht bij dit “iets” kan brengen, kan je iets uit deze impliciete laag van jezelf naar boven brengen en vertalen in woorden, beelden of beweging. Door samen te zoeken naar de juiste verwoording van wat je voelt kan het oorspronkelijke vage lijfgevoel betekenisvol veranderen. Het is een soort bij jezelf te rade gaan en op een vriendelijke, open manier aandacht besteden aan deze lichamelijke gevoelde ervaring waardoor er woorden of beeldassociaties opgeroepen worden. De vragen die je kan stellen zijn : wat en hoe voelt het ? Wat heeft dit gevoel mij te zeggen Er kan een ontwikkeling volgen op dit contact met dit vage gevoel. Deze ontwikkeling kan je inzichten geven: Wat is er nodig in deze situatie ?

Ann Weizer Cornell De kracht van Focussen
Erna De Bruijn Focussen de kracht van innerlijk luisteren, Lannoo
Eugene Gendlin, Gevoel en je lijf, G. Grasman & D. Grabijn

Voice Dialogue

In het individueel coachen werk ik dikwijls met de Voice Dialogue methode. Deze methode sluit goed aan bij het kernkwadranten model van Ofman dat inzicht biedt in onze kernkwaliteiten, valkuilen, allergieën en uitdagingen. De methode van Voice Dialogue geeft ons inzicht in de energiepatronen die ons gedrag, denken en voelen bepalen. Door deze energieën te exploreren, kunnen we vanuit een bewuster ik keuzes maken in hoe we ons willen gedragen, voelen of denken.

Wat is Voice Dialogue

De Voice Dialogue-techniek is ontwikkeld door de Amerikaanse psychologen Hal en Sidra Stone.
In het boek van Judith Budde ‘Ik (k)en mijn ikken’ wordt ons gedrag, gevoel en denken voorgesteld als een bus. We menen aan het stuur van de bus te zitten maar dikwijls neemt een ander deel van ons het stuur over. We herkennen verschillende rollen: de zorgende, de perfectionist, de luie, de kriticus,… In bepaalde situaties, in bepaalde confrontaties kan zo een subpersoon ons gedrag sterk gaan bepalen.
Voice Dialogue leert je deze subpersonen of “Ikken” te onderscheiden. We hebben primaire ikken die vooraan in de bus zitten en dikwijls bepalen hoe en waar we moeten rijden. Dikwijls zit aan de andere kant, in de kofferbak, een ik dat tegengesteld is aan de energie die we goed kennen.De techniek van Voice Dialogue leert ons ook deze verstoten ‘ikken’ kennen, exploreren en aan het woord laten. We kijken wie ze zijn, waarom ze er zijn of niet zijn in ons leven, wat hun behoeften zijn en wat ze ons als bewust persoon te bieden hebben.
Voice Dialogue maakt het mogelijk iedere rol, iedere energievorm in jou, te ontmoeten. Er wordt niet uitgegaan van `goede’ of `slechte’ aspecten van een subpersoon. Je ont-moet delen van jezelf. De veranderingen die optreden in hoe je jezelf ervaart en anderen jou ervaren, ontstaan omdat je jezelf gaat zien en accepteren zoals je bent. Door acceptatie komt er ruimte voor verandering, je kan andere keuzes maken.
Er komt beweging in je vastzittende overtuigingen en in je gedragspatroon. Je ontdekt waarom je zus of zo doet in je omgang met anderen en de wereld om je heen. Je ontdekt je talenten. Je weet wat je wil doen om beter in je vel te zitten en om je eigenwaarde te ervaren.
Maar vooral maakt het je mogelijk te kiezen. Vanuit het midden, het bewuste ego dat zich niet meer dwangmatig identificeert met een bepaalde rol maar er vrijwillig voor kiest, ervaar je meer vrijheid. Je leert jezelf kennen, aanvaarden en bewuste keuzes maken.

Meer lezen?


  • Budde J., B. Collewijn en K. Brugman,(2010) Ik (k)en mijn ikken , Thema, ISBN-13: 9789058715241
  • www.voicedialogue.org, is de recent vernieuwde site van Hal en Sidra Stone, die de Voice Dialogue methode ontwikkeld hebben
  • Hal en Sidra Stone, (2006) Thuiskomen in jezelf, De Zaak, Groningen.
  • Hal en Sidra Stone, Thuiskomen bij elkaar, Mesa Verde
  • Hal en Sidra Stone, De innerlijke criticus ontmaskerd, De Zaak, Groningen.
  • Hal en Sidra Stone, Van elkaar houden zonder jezelf te verliezen, De Zaak, Groningen.
  • In Tienen is het Voice Dialogue instituut gevestigd waar ik mijn opleiding tot Facilitator Voice Dialogue volgde. Een aanrader: http://www.voicedialogue.be

 

Authentic movement

Authentic Movement of AM is een danstherapeutische vorm ontwikkeld door Mary Whitehouse maar kan ook daarbuiten gebruikt worden om als danser en als mens nieuwe inspiratie op te doen.
AM is een bijzondere manier om beweging te exploreren gestructureerd rond een aantal principes en overtuigingen:

  • Bewegers gaan met hun aandacht naar binnen en bewegen (of niet) vanuit impulsen die ontstaan vanuit een lichamelijk gevoelde gewaarwording, vanuit herinneringen, belevingen of fantasieën. De danser beweegt vrij van elke vereiste of van elk oordeel van de kijker.
  • Zowel de beweger als de getuige (lesgever of medebeweger) cultiveren aanvaarding en een niet-oordelende houding tegenover zichzelf en tegenover de ander. Samen zoeken ze naar de betekenis van hun ervaringen. Danser en getuigen creëren samen een veilige context.
  • De danser of beweger ontwikkelt ook een innerlijke getuige. Dat is een bewust worden van je handelingen, maar ook van je gedachten en gevoelens.
  • De overtuiging is dat de ervaring van de beweger voorop staat. De verantwoordelijkheid voor de eigen ervaring blijft bij de danser. De getuige gaat niet interpreteren.
  • Er is de overtuiging dat het lichaam wijsheid bevat. Door het bewegen vanuit een innerlijke impuls krijgen we inspiratie, inzicht, heling.
  • In de zuivere vorm van AM wordt gewerkt met gesloten ogen, zonder muziek, zelfs zonder opdrachten. Dit omdat invloeden van buiten (muziek) de eigen impuls dikwijls in de weg staat. Er zijn echter heel wat voorbereidende opdrachten die wel op muziek of rond een opdracht opgebouwd worden.
  • Het focussen op het eigen (onbewuste) materiaal onderscheidt Authentic Movement van andere vormen van improvisatie.
  • In ons leven en in onze ontwikkeling is ons lichaam een primair gegeven. Het is een complex denkend instrument en opslagplaats van ervaringen, herinneringen en het brengt vanaf onze geboorte ervaringen over naar complexere niveaus van ons zijn.

AM is een bewegingsvorm waarbij mensen terug voeling krijgen met hun instincten, hun gevoelens, gezondere relaties ontwikkelen, leren kennen en leren houden van wie ze zijn, verbinding maken met een levenskracht die dieper en betekenisvoller is dan voorheen. Een proces in AM kan mensen ondersteunen in het meer ‘heel’ voelen en in het ontdekken van creatievere levenswijzen.
Ik nodig mensen uit om hun eigen lichaam terug te bewonen, te experimenteren met hun lijf door beweging, relaxatie, adem, kunst en schrijven. In het reflecteren over AM wordt dikwijls gebruik gemaakt van tekeningen, poëzie, woorden.

Meer lezen?


  • Baart, I. (2006-2008) Inleiding tot Authentic Movement op http://www.lotzdans-en-yoga.nl/33/authentic/teksten.html
  • Pallaro, P. (Ed.) (1999) Authentic Movement. Essays by Mary Starks Whitehouse, Janet Adler and Joan Chodorow. London, Jessica Kingsley Publishers.
  • Pallaro, P. (Ed.) (2007) Authentic Movement: Moving the Body, Moving the Self, Being Moved. A collection of Essays. Volume two, London, Jessica Kingsley Publishers.

Laban Movement Analyse

Rudolf von Laban (1879-1958 ) was een van de belangrijkste danspedagogen van zijn tijd. In de jaren ‘2O was hij een van de grondleggers van de expressionistische dans en leermeester van vele grote pioniers van de dans o.a. Mary Wigman.
Laban stelt zich tot doel de emoties door de bewegingen van het menselijk lichaam uit te drukken. Bewegen is voor hem de uiterlijke vertolking van een innerlijk gevoel (Garaudy,1974).
Veel danstermen zijn bij Laban ontstaan. Zo ook de ‘Ausdrucktanz’ waarbij dans iets moest uitdrukken, uiting kon geven aan emoties en dus veel meer was dan een mooie esthetische beweging.
Laban schreef voor het onderwijs zijn modern educational dance. Zijn principes zijn nu nog terug te vinden in het onderwijs en in het theater. In 1938 gaat hij naar Engeland waar hij zijn vondsten begint toe te passen in het onderwijs. Hij publiceert zijn Modern Educational Dance dat de basis werd van een leerplan dat in 1952 in de Engelse lagere en middelbare scholen wordt ingevoerd.
De opvoedkundige waarde van zijn nieuwe danstechniek schrijft hij toe aan de universaliteit van de bewegingsvormen die hij bestudeert en definieert. Hij richt zich vooral op de bewegingsstroom, en noemt dit de ‘flow’ van de beweging. Hij doet hierbij beroep op alle mogelijke lichaamsbewegingen. Hij benadert de beweging in zijn geheel en splitst ze niet op in passen. Hij benadrukt ook het effect van het dansen op de persoonlijkheid van de leerling. Het meest essentiële voor een leraar vind hij is zicht hebben op menselijk bewegen.Hij staat ook aan de basis van een eerder therapeutisch kader voor het beschrijven van menselijke beweging. Dit systeem staat nu bekend als de LABAN MOVEMENT ANALYSE of LMA.

Meer lezen?


  • R. Garaudy (1974), Leven is dansen, De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen, Amsterdam
  • I. Bartenieff en D. Lewis (2002), Body movement: coping with the environment, Routledge, New York
  • P.Hackney (2002) Making connections: total body integration through Bartenieff fundamentals, Routledge, New York
  • http://www.limsonline.org

Butoh

Butoh is een dansvorm die dicht ligt bij dansexpressie en dansimprovisatie. Deze dansvorm heeft veel invloed gehad op mijn manier van werken met dans. Ze heeft me (nog) meer naar binnen doen kijken.
Butoh werd ontwikkeld door Hijikata Tatsumi, in Tokio de jaren ’60. Het was een revolte tegen de Amerikaans invloed op de Japanse cultuur maar ook tegen de geformaliseerde Japanse dansen van het Noh theater en de Kabuki. Butoh is ook beïnvloed door het Duitse expressionisme van de jaren ’20 en ’30.

Hijikata Tatsumi brak op het festival van de moderne dans (’59) in Japan met het schoonheidsideaal en de technische perfectie. Zijn eerste performance was provocerende en chokerend. Hij werd uitgesloten van de toemalig heersende Japanse moderne danscultuur.
Hijikata was gefascineerd door de verwrongen schoonheid van gekwelde of mishandelde lichamen die vooral ontmoediging, angst, vertwijfeling of wanhoop leken uit te drukken. Deze dans was voor Hijikata een loutering waarin hij zijn ongelukkige jeugd kon verwerken. Hij dwong zijn leerlingen na te denken over het wezen van de emoties die in het traditionele Japanse expressionisme van die tijd aan strenge regels onderworpen was. Pas als men zich bevrijdde van alle conventies kon men zijn emoties zo extreem mogelijk uiten.

Kazuo Ohno is een andere figuur die aan de grondslag van Butoh ligt. Hij liet zich eerder inspireren door natuurverschijnselen, de Japanse goden- en geestenwereld en ervaringen uit zijn jeugd. Hijikata en Ohno werkten lang samen en hun studio’s zouden later uitgroeien tot het middelpunt van de beweging, voor zover men daar kan van spreken.

In de Japanse voorstellingen komen een aantal stijlelementen vaak terug : wit geschminkte of gepoederde lichamen, kaalgeschoren schedels, traagheid, wegdraaiende ogen, trage, verwrongen en verkrampte houdingen: gebogen knieën, naar binnen gedraaide ledematen. Lichamen zijn vaak anoniem en gericht op hun verbondenheid met de ruimte. Kostuums en attributen zijn minimaal en er is veel ruimte voor improvisatie. Thema’s zijn meestal verbonden met leven en dood.

Butoh legt een relatie tussen het bewuste en het onbewuste. Bewegingen worden niet van buitenaf opgelegd, maar komen te voorschijn in de wisselwerking tussen de buiten- en binnenwereld.
Voor mij is Butoh geen genre of stijl die je dient te volgen. Butoh heeft ook geen technieken maar gebruikt wel bepaalde impulsen als een manier om het lichaam te ‘openen’. Voorop staan de (zintuiglijke) ervaringen en sensaties die daarna verwerkt worden in het bewegen. Butoh is vooral individueel maar met een sterk bewustzijn op de omgeving en de mensen rondom. De omgeving zorgt voor een wisselwerking en uitdaging in het eigen bewegen.

Vertrekkend vanuit het individuele is mijn Butoh cursus niet cultuurgebonden en dus ook niet meer typisch Japans.
Een aantal principes die herkenbaar en eigen zijn aan Butoh en die ook Westerse lesgevers gebruiken zijn:

  • Het zintuiglijk beleven
  • Het contact met natuurelementen (het ‘buiten’ werken) die voor ervaringen en ‘sensaties’ zorgen
  • het vertraagd lopen en bewegen vraagt een verhoogd concentratieniveau, waardoor er meer contact is met het lichaam de eerste informatiebron voor het dansmateriaal
  • de polariteiten in bewegen: zwaar/licht, vloeiend/verwrongen, …
  • het volgen van geleide fantasie en je eigen beelden transformeren naar beweging

In 1982 zag ik een voorstelling van Susaku en Dormu. Nog steeds heb ik de affiche bewaard en zijn bepaalde beelden van deze prachtige voorstelling in mijn geheugen gegrift. Pas vele jaren later kwam ik te weten dat mijn belangrijkste Butoh leraar, meedanste in deze voorstelling.

Bij elke cursus die ik volgde, kreeg ik een aantal aspecten aangeboden die mij raakten en dat doen ze nog steeds.
Butoh leerde me dat in elke schoonheid lelijk zit en in elke groei verval, maar ook in elke lelijkheid zit schoonheid en in elke verval schuilt het begin van groei. De polariteiten in het leven worden duidelijker.

Het introspectieve, het sterk zintuiglijke werken, zelfonderzoek, het vervormde bewegen, de intensiteit zijn aspecten die ik uit Butoh haal. Waarom kiezen mensen voor dit ‘soort dansen’ ? Net als vormen van dansexpressie of dansimprovisatie is Butoh boeiend als persoonsvormend aspect van dans. Er wordt gewerkt aan bewustzijn en bewustwording van het eigen lijf en de eigen beweging.

 

Meer lezen?


  • Haerdter M. en S. Kawai (red.). (1998) Die Rebellion des Körpers. Butoh. Ein Tanz aus Japan, Alexander Verlag, Berlin
  • Heinrichs, H., Butoh Tanz der Seele in http://www.connection.de/cms/content/view/531/181/
  • Kasai, T. en M. Takeuchi in http://www.ne.jp/asahi/butoh/itto/method/adta21.htm – Proceedings from the 36th Annual Conference of American Dance Therapy Association. On Oct.11-14, 2001, Raleigh, NC, U.S.A. T. Kasai en M. Takeuchi Mind-Body Learning by Butoh Dance Method
  • Nakamura, T.(2003). How does Butoh Become Meaningful to Seiryukai Dancers: Self Perception, Social Relations, and Community. Dans Therapy Association of Australia Quarterly, 2(2) in : http://www.ne.jp/asahi/butoh/itto/method/TamahNakamura2003.pdf
  • Sikkenga, H. in http://www.xs4all.nl/~iddinja/butoh/ned_1.html aangepaste versie van een artikel dat eerder verscheen in DANS 12 (1994) nr. 6 (september), p. 22-23
  • http://www.iocob.nl/lichaamswerk/butoh.html

 

Beeldmateriaal